Kiansa
Kiansa a wah gruup a diziiz we hinvalv abnaamal sel gruot wid di potenshal fi hinvied ar pred tu hadaels paat a di badi.[1][2] A no haal tyuuma a kiansa; binain tyuuma no pred gaa hada paat a di badi.[2] Pasobl sain ah simtom ingkluud lomp, abnaamal bliidn, prolang kaaf, anexplien wiet laas ah chienj ina bowil muuvment.[3] Wails demaya simtom maita hindikiet kiansa, deh maita kiah ab adaels kaaz tu.[3] Uoba 100 kiansa afek yuuman.[2]
Lejen: → tyuuma ←, ✱ senchral plyural ifujan, 1 & 3 long, 2 spain, 4 rib, 5 eyarta, 6 spliin, 7 & 8 kidni, 9 liva.
Tubako yuus a di kaaz a bout 22% a kiansa det.[1] Aneda 10% juu tu obisiti, puo dayat, lak a fizikal aktiviti ah jingkin alkowal.[1][4] Adaels fakta ingkluud soertn infekshan, expuoja tu ayanaizin redieshan ah invairamental paluutant.[5] Ina di divelopin wol nieli 20% a kiansa juu tu infekshan laka epataitis B, epataitis C ah yuuman papiluomavairos (HPV).[1] Demaya fakta hak, akliis paatli, bai chienjop di jiinzdem ina sel.[6] Tipikali nof jinetik chienj rikuaya bifuo kiansa kiah divelop.[6] Apraximetli 5–10% a kiansa juu tu jinetik difek inerit frah di poersn pierans.[7] Kiansa kiah ditek bai soertn sain ah simtom ar skriinin tes.[1] Ikiah den tipikali investigiet forda bai medikal imijin ah kanfoerm bai bayapsi.[8]
Nof kiansa kiah privent bai no sumuokin, mentien elti wiet, no jink tomoch alkowal, niam wuoliip a vejitebl, fruut ah wuol grien, vaxinieshan gens soertn infekshos diziiz, no niam tomoch pruoses ah red miit, ah avaid tomoch sonat expuoja.[9][10] Hoerli ditekshan chuu skriinin yuusful fi soervikal ah kolorektal kiansa.[11] Di benifit a skriinin ina bres kiansa kanchovoershal.[11][12] Kiansa noftaim chriit wid som kombinieshan a redieshan terapi, soerjri, kimoterapi, ah taagitid terapi.[1][13] Pien ah simtom manijment a impuotant paat a kier. Palietiv kier potikiula impuotant ina piipl wid advans diziiz.[1] Di chaans a sovaival dipen pah di taip a kiansa ah extent a diziiz wen di chriitmant taat.[6] Wid pitni anda 15 wen deh dayagnuoz di faib-ier sovaival riet ina di divelop wol a pah avrij 80%.[14] Fi kiansa ina di Yunaitid Stiet di avrij faib-ier sovaival riet a 66%.[15]
Ina 2012 bout 14.1 milian nyuu kies a kiansa okor gluobali (no ingkluudn kin kiansa outsaida melanuoma).[6] Ikaaz bout 8.2 milian det ar 14.6% a yuuman det.[6][16] Di muos kaman taip a kiansa ina miel a long kiansa, prastiet kiansa, kolorektal kiansa ah tomok kiansa. Ina fiimiel, di muos kaman taip a bres kiansa, kolorektal kiansa, long kiansa ah soervikal kiansa.[6] Ef kin kiansa outsaida melanuoma weh fi ingkluud ina tuotal nyuu kiansa iich ier iwuda akount fi rong 40% a kies.[17][18] Ina pitni, akyuut limfoblastik lyuukiimia ah brien tyuuma a di muos kaman exep ina hAfrika we nan-Ajkin limfuoma okor muotaim.[14] Ina 2012, bout 165,000 pitni anda 15 ier a iej eh-dayagnuoz wid kiansa. Di rix a kiansa ingkriis signifikantli wid iej ah nof kiansa okor muo kaman ina divelop konchri.[6] Rietdem a hingkriis az muo piipl lib tu aul iej ah az laifstail chienj okor ina di divelopin wol.[19] Di finanshal kaas a kiansa weh estimiet a $1.16 chrilian US dala po hier az a 2010.[20]